Historia
To właśnie te słowa, wypowiedziane przez profesora Kazimierza Nitscha do żony, miały się stać nieformalnym początkiem działalności organizacji. Już kilka miesięcy później, w maju 1920 roku odbyło się pierwsze oficjalne posiedzenie Zarządu Głównego Towarzystwa. W jego skład weszli: Jan Rozwadowski – znawca językoznawstwa indoeuropejskiego i ojciec polskiej onomastyki (przewodniczący), Kazimierz Nitsch – twórca krajowej dialektologii (zastępca przewodniczącego), Kazimierz Piekarski – bibliograf, bibliofil oraz pomysłodawca księgoznawstwa, czyli jednego z ówczesnych najnowocześniejszych systemów wiedzy o książce (sekretarz), Jan Łoś – znawca gramatyki oraz historii języka polskiego (członek zarządu) oraz Olgierd Chomiński – badacz dialektów polskich (członek zarządu).
W czerwcu 1920 roku uchwalony został statut Towarzystwa Miłośników Języka Polskiego. Stawiało sobie ono za cel „krzewić rozumną miłość języka polskiego, opartą na znajomości jego zasad, rozwoju i znaczenia oraz na zrozumieniu zjawisk językowych w ogóle”. Od momentu swego powstania organizacja kładła zatem szczególny nacisk na aktualną i dziś popularyzację nowoczesnej naukowej wiedzy o współczesnej polszczyźnie. Sam moment powstania Towarzystwa określić można również jako dziejowy. Po ponad stu latach zaborów odrodziło się państwo polskie. Szczególne znaczenie miały zatem wszelkie działania, które służyły upowszechnianiu rzetelnej wiedzy o języku polskim na ziemiach znajdujących się przez długi czas pod wpływem, także kulturowym, trzech państw – Austrii, Prus i Rosji.
Od momentu swego powstania Towarzystwo prowadzi szeroką działalność popularyzatorską. W roku 1913 wydany został pierwszy numer czasopisma „Język Polski”, które w momencie uformowania organizacji (1920) stało się jej organem. Pismo ukazuje się niezmiennie od tego czasu aż do dnia dzisiejszego. Od roku 1921 nakładem Towarzystwa wydawane były popularne książki wchodzące w skład Biblioteczki TMJP, między innymi Kazimierza Nitscha O języku polskim, Andrzeja Gawrońskiego O błędach językowych czy Zenona Klemensiewicza Prawidła wymowy polskiej. W sumie w ciągu stu lat swojej działalności organizacja opublikowała kilkadziesiąt wydawnictw książkowych, monografii językoznawczych i historycznoliterackich oraz słowników. Ważnym elementem pracy Towarzystwa od chwili jego powstania było organizowanie spotkań, odczytów, prelekcji oraz kursów dla nauczycieli, co miało szczególne znaczenie w kontekście odzyskanej przez Polskę niepodległości. Najprężniejszy okres rozwoju Towarzystwa przypadł na połowę lat dwudziestych, kiedy to liczba członków przekroczyła trzy tysiące, a koła terenowe działały w ponad czterdziestu miejscowościach całego kraju.
W czasie drugiej wojny światowej organizacja zaprzestała działalności. Gdy tylko armia niemiecka opuściła Kraków, profesor Kazimierz Nitsch, założyciel Towarzystwa i jego przewodniczący w latach 1927 – 1958, zwrócił się do Urzędu Miasta z wnioskiem o ponowne zatwierdzenie Towarzystwa Miłośników Języka Polskiego oraz „Języka Polskiego” jako jego organu wydawniczego. Ponieważ czasy były niespokojne, urzędnicy nie byli pewni, czy władza ludowa patrzyła będzie przychylnym okiem na przedwojenną organizację. Po chwili konsternacji jedna z osób zaproponowała, by zatwierdzić działalność Towarzystwa z datą wcześniejszą, niezwiązaną formalnie z przejęciem władzy przez działaczy komunistycznych. W taki oto sposób rozpoczął się nowy etap w historii Towarzystwa.
Niemal natychmiast po wspomnianym spotkaniu Kazimierz Nitsch zaczął przygotowywać pierwszy powojenny numer „Języka Polskiego”. Wznowiono również działalność odczytową, do roku 1975 zorganizowanych zostało w całej Polsce ponad 1200 spotkań. Pod koniec lat pięćdziesiątych organizacja zaczęła na nowo organizować kursy dokształcające dla nauczycieli. W połowie lat sześćdziesiątych Towarzystwo podjęło formalną współpracę z ośrodkami metodycznymi.
W owym czasie w licznych gazetach i czasopismach ukazywały się stałe rubryki poświęcone poprawności językowej, prowadzone przez członków Towarzystwa. Brali oni również udział w audycjach radiowych i telewizyjnych służących popularyzacji wiedzy o polszczyźnie. Otwierano także telefoniczne poradnie językowe. Organizacja nadal prowadziła działalność wydawniczą. Sukcesywnie ukazywał się monumentalny (niestety niedokończony) Słownik etymologiczny języka polskiego Franciszka Sławskiego. Wydano również kilkanaście dalszych tomów Biblioteczki TMJP, zaś w latach dziewięćdziesiątych ogromną popularnością wśród czytelników cieszyła się Seria Małych Słowników Języka Polskiego. Na losy organizacji niebagatelny wpływ miały również osobowości jego przewodniczących. W latach powojennych funkcję tę sprawowali: Kazimierz Nitsch (do roku 1958), Zenon Klemensiewicz (1958– 1969), Jan Safarewicz (1969–1983), Stanisław Urbańczyk (1983–2001), Walery Pisarek (2001–2004), Bogusław Dunaj (2004–2022). Od października 2022 roku przewodniczącym jest Piotr Żmigrodzki.
Przewodniczący Towarzystwa po II wojnie światowej. Od lewej: Zenon Klemensiewicz, Jan Safarewicz, Stanisław Urbańczyk, Walery Pisarek, Bogusław Dunaj.
W trzeciej dekadzie XXI wieku Towarzystwo rozwija działalność, starając się dostosować do zmienionych (i stale szybko się zmieniających) warunków gospodarczych i społecznych, dotrzeć ze swoją misją do świadomości współczesnych odbiorców. Oprócz więc tradycyjnych odczytów i publikacji książkowych wprowadza bardziej ludyczne formy popularyzacji wiedzy językowej, jakimi są gry uliczne, turnieje retoryczne, imprezy o charakterze słowno-muzycznym. Zarząd Główny znajduje wsparcie w tych działaniach ze strony młodszych i najmłodszych członków organizacji.
Niezmiennie najważniejszym przedsięwzięciem wydawniczym Towarzystwa pozostaje kwartalnik “Język Polski”, który uzyskał renomę jednego z najważniejszych krajowych czasopism językoznawczych.
Literatura
Zdjęcia
Członkowie pierwszego Zarządu Głównego Towarzystwa. Od góry: Jan Rozwadowski, Kazimierz Nitsch, Kazimierz Piekarski.